💠 بصیرت و عوامل آن در قرآن

✅ در قرآن کریم، مشتقات «بصر» 148 بار و واژه «بصیرت» دو بار تکرار شده است. به‌طور کلی واژه «بصر» در متون اسلامی، گاه درباره بینایی ظاهری و حس، و گاه درباره بینایی باطنی و عقلی به‌کار می‌رود. در قرآن و روایات اسلامی، واژه‌هایی وجود دارند که می‌توان گفت معادل واژه بصیرت‌اند و یا به آن بسیار نزدیک هستند: یقظه (بیداری و بصیرت یافتن)، نور، فرقان (نیروی جدا کننده حق از باطل)، همچنین در روایات، واژه‌های دیگری هم‌چون: عقل، معرفت، علم و حکمت نیز در معنای بصیرت ذکر شده‌است. در مجموع با بهره‌‌گیری از آیات قرآن، مفهوم بصیرت را در معانی ذیل می‌توان دسته بندی کرد: چشم درون، عقل، فهم و ادراکات قلبی، نور (فاطر/19,20)، دلایل روشن، علم و آگاهی (انعام/104، اعراف/203، قصص/43)، یقین و اطمینان کامل (یوسف/108)، شاهد و خودآگاه (قیامت/14,15). در ادامه به عوامل بصیرت در قرآن اشاره می‌کنیم:

🔹 آیات خدا:
🔸 آیات الهی در زمین و انسان (آفاقی و انفسی) از عوامل بصیرت است؛ وَ فِی الْأَرْضِ آیاتٌ لِلْمُوقِنِینَ. وَ فِی أَنفُسِکمْ أَفَلاَ تُبْصِرُونَ (ذاریات/20,21)
🔸 آیات الهی در زمین و آسمان، مایه بصیرت است؛ أَفَلَمْ ینظُرُوا إِلَی السَّماءِ … تَبْصِرَةً وَ ذِکرَی لِکلِّ عَبْدٍ مُنِیبٍ (ق/6-8)

🔹 آخرت اندیشی:
🔸 آخرت اندیشی و دنیاگریزی سبب پیدایش بصیرت می‌شود؛ و اذکر عبدنا… اولی الایدی و الابصار. انا اخلصنٰهم بخالصة ذکری الدّار (ص/45,46) از اوصافی که برای پیامبران ذکر شده «اولی الابصار» است.

🔹 امدادهای خدا:
🔸 امدادهای الهی و پیروزی مسلمانان در غزوه بدر و بنی‌نضیر از عوامل عبرت و بصیرت است؛ … وَ الله یُؤَیِّدُ بِنَصره مَن یَشاء اِنَّ فی ذلِکَ لعبرة لِاولیِ الاَبصار (آل‌عمران/13، حشر/2)

🔹 ایمان:
🔸 ایمان زمینه‌ای برای بیداردلی است و بصیرت ایجاد می‌کند؛ هذَا بَصَائِرُ مِن رَبِّکمْ… لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ (اعراف/203)

🔹 تقوا:
🔸 تقوا و پرهیزکاری از عوامل روشنایی ضمیر و بیداردلی است؛ إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیطَانِ تَذَکرُوا فَإِذَا هُم مُبْصِرُونَ (اعراف/201)

🔹 قرآن:
🔸 قرآن مایه بصیرت و باز شدن چشم دل است؛ قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَایوحَی إِلَی مِن رَبِّی هذَا بَصَائِرُ مِن رَبِّکمْ… (اعراف/203) هذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ… اشاره به قرآن است (جاثیه/20)

🔹 گردش شب و روز:
🔸 گردش شب و روز از عوامل بصیرت انسان‌هاست؛ یقَلِّبُ اللَّهُ الَّیلَ وَ النَّهَارَ إِنَّ فِی ذلِک لَعِبْرَةً لِأُوْلِی الْأَبْصَارِ (نور/44)

🔹 گسترش زمین:
🔸 گسترده‌ شدن زمین و قرار گرفتن کوههای بلند در آن، زمینه بصیرت را برای بندگان توبه کننده فراهم کرده است؛ وَ الْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَ أَلْقَینَا فِیهَا رَوَاسِی وَ أَنْبَتْنَا فِیهَا مِن کلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ. تَبْصِرَةً وَ ذِکرَی لِکلِّ عَبْدٍ مُنِیبٍ (ق/7,8)

🔹 معجزه:
🔸 اعطای ناقه به صالح علیه السلام به صورت معجزه، سبب پیدایش بینش صحیح می‌شود؛ وَ آتَینَا ثَمُودَ النَّاقَةَ مُبْصِرَةً…(اسراء/59)
🔸 معجزات موسی علیه السلام از عوامل بصیرت آدمیان است: وَ لَقَدْ آتَینَا مُوسَی تِسْعَ آیاتٍ بَینَاتِ… قالَ لَقَد عَلِمتَ ما اَنزلَ هٰولاءِ اِلّا ربُّ السّماواتِ وَ الارضِ بَصائِرَ و …(اسراء/101 و 102)

🔹 یاد خدا:
🔸 ذکر و یاد خداوند متعال در اهل تقوا، زمینه وصول به بصیرت و بیداری دل است؛ إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیطَانِ تَذَکرُوا فَإِذَا هُم مُبْصِرُونَ (اعراف/201)

⬅️ راه‌های عملی کسب بصیرت؛ عبارتست از: شناخت حقیقت ولایت و ولی امر زمانه خود، داشتن فکر و اندیشه و تجزیه تحلیل مسائل، دوراندیشی در امور، پیروی از عالمان وارسته، رعایت ایمان و تقوای الهی، عبرت گرفتن از مسائل گوناگون، ذکر و یاد الهی، پیمودن مسیر اهل بصیرت.